Yaratıcılık geleneksel alışılmış düşüncelerin tersine yenilikçi düşünme ve çözümlerin ortaya konduğu bir süreçtir. İnsanlığın geleceği yaratıcı insanlara ve onların yaratıcılığına özgü eğitime bağlıdır. Çünkü yaratıcılık niteliklerine sahip olan kimseler hem üyesi bulunduğu toplum hem de tüm insanlığın gelişmesi için en önemli gelişim potansiyelidir. Dünya kurulalı beri insanlar için her alanda yapılan icatlar onların eseri olmuştur ve bundan sonra yapılacaklarda onların eseri olacaktır.
Bugün her alanda ileri gitmiş, gelişmiş ülkeleri bu aşamaya getiren sihirli gizli güç her alanda yaratıcı düşünceye sahip kimseleri yetenekleri yönünde ve seviyesinde gelişmesi için uygun eğitim ortamının sağlanmış olmasıdır. Onların yaratıcı güçlerinin kendi toplumu ve diğer toplumların refahına hizmet edecek ürünlere dönüştürülmüş olmasıdır.
Yaratıcı güce sahip çocukların saptanmasında ve onların uygun şekilde yönetilmelerinde en önemli görev öğretmenlere düşmektedir. Özellikle erken teşhis edilmesi için bu konuda ilk yardımcılar ilkokul öğretmenleri ve anne babalardır. Onlara gereken fırsatların sunulması, yönlendirilmelerin yapılması ve gerektiğinde yardım edilmesi onların yaratıcılıklarını geliştirmelerinde etkili olacaktır. Esnek ve zenginleştirmiş bir eğitim programının hazırlanması, çeşitli olanakların, fırsatların, araç ve gereçlerin sağlanıp bu çocukların yararına sunulmasında da özenli davranılmalıdır.
Yaratıcılık üzerinde birçok araştırma yapılmıştır. Bu araştırmalar yaratıcılığa özgü birçok ortak özellikler saptamışlardır. Bu ortak sekiz özelliği ve bu özelliklerin niteliği aşağıda açıklanacaktır.
1. Sorunlara karşı duyarlık.
2. Fikirlerde akıcılık.
3. Esneklik.
4. Orijinallik.
5. Yeniden tanımlama ve düzenleme yeteneği.
6. Soyutlama özetleme ve analiz etme yeteneği
7. Bileşim (sentez) ve bir sonuca götürme.
8. Tutarlı şekilde düzenleme.
1. SORULARA KARŞI DUYARLILIK
Yaratıcı kimseler sorunların özünü kavrar ve onların çözüm olasılıklarını sezer. Sorunlarım çözümü için gerekli esas öğeleri, araç ve gereçlere duyarlık gösterir. Diğer bir deyimle karşılaşılan sorunların çözümünde ikinci derecede yardımı olacak araç, gereç ve öğelerle ilgilenmez. Sorunun özüne ilişkin öğelerle ilgilenir, bulur.
2. FİKİRLERDE AKICILIK
Yaratıcı kimse bir duruma tepkide bulunurken, bir sorunun çözümü ile uğraşırken çok çeşitli fikirlere sahip olmaya ve birçok çözüm yollarını öğrenmeye yönelir. Bunların, içinden durum için en orijinal ve uygun düşenini kolaylıkla seçer ve durumu rahatlıkla uygular.
3. ESNEKLİK
Yaratıcı kimse yeni bir duruma kolayca adapte olma ve o duruma göre değişme yeteneğine sahiptir. Herhangi bir duruma uygun düşen bir yaklaşımdan diğer bir yaklaşıma kolayca geçebilir. Esnektir, katılıktan hoşlanmaz.
4. ORİJİNALLİK
Yaratıcı kimsenin en belirgin özelliklerinden birisi her hangi bir duruma verdiği cevaplarda yepyeni bir başkalık oluşudur. Özellikle yaratıcılık yeteneğine sahip olduğu alanda alışılagelmiş cevaplar, tepkilerden tamamen farklı tepkiler ve cevaplar verir. Problemlerin çözümünde, çeşitli yapıtların da yepyeni yaklaşımlar izler. Bu yetizi çoğu zaman onu çevresindeki muhafazakârlar ile çatışmaya düşürür. Çünkü yaratıcı kimsenin yepyeni yaklaşımları ve yapıtları alışılagelmiş tepkileri ve yaklaşımları benimseyen muhafazakârlar için acayip gelir.
5. YENİDEN TANIMLAMA VE DÜZENLEME YETENEĞİ
Yaratıcı kimse gizli olarak etrafındaki nesnelerin fonksiyonlarını alışılagelmiş olandan farklı görme yeteneğine sahiptir. Onları anlar ve yepyeni bir yönde ve yöntemde kullanır.
6. SOYUTLAMA ÖZETLEME VE ANALİZ ETME YETENEĞİ
Yaratıcı kişi ayırt etme, ayrıntıları bulma, karşılaştığı durumu önemli parçalar ve anlamlarına göre soyutlama, analiz etme yeteneğine sahiptir. Yaratıcı kişi durum ve konuların özünü, önemli kısımlarını ve tüm ayrıntıları önem derecesine göre ayırır. Onları en uygun şekilde kullanır.
7. BİLEŞİM SENTEZ VE BİR SONUCA GÖTÜRME
Yaratıcı kişi birbiriyle bağıntısı olmayan parçaları ve öğeleri birbiri ile uyumlu bir şekilde yepyeni bir sentez oluşturacak şekilde birleştirme yeteneğine sahiptir. O daha önceden bir bütünü oluşturan parçalar üzerinde iyice çalışmadan bir bütünün ayrıntılarını kavrar ve yepyeni bir sentez oluşturur. Çeşitli parçalar arasında yeni bağıntılar kurarak yepyeni bir sentez yapabilir.
8. TUTARLI ŞEKİLDE DÜZENLEME
Yaratıcı, kişi nesneleri ahenkli bir şekilde düzenleme yeteneğine sahiptir. Bir bütünün farklı parçaları ve öğeleri şekillendirilir veya kaldırılır. Böylece son düzenleme tutarlı olarak kabul edilir, birlik ve bütünlük sağlanır. Yaratıcı kişi yetenekli olduğu alanda durumların, nesnelerin, parçalarını ahenkli ve tutarlı bir şekilde yeniden düzenler, yepyeni yapıtlar oluşturur.
Her sınıf durumu birbirinden belirli derecede farklıdır. Bundan dolayı her öğretmen şartlara göre kendine özgü yöntemleri kendisi yaratmalıdır.
Yaratıcı bireyler yetiştirmek için anne babanın davranışı nasıl olmalıdır? Ailenin yaratıcılıktaki önemli rolü ve dikkat edilmesi gerekenler
Yaratıcılıkta anne-babalar ve eğitimciler şu noktalara dikkat etmelidirler:
- Çocuklar oyunlarında serbest bırakılmalı, zamanları ve hayal güçleri sınırlanmamalıdır.
- Çocuklara hediye alırken onların hayal güçlerini artıran hediyeler seçilmelidir.
- Yaratıcı düşünmek için fikirler ters çevrilmeli, yani fikirlerle oynanmalıdır.
- Çocukları baskı altına almamalı, değişik ve şaşırtıcı fikirlerinde engellemeyip cesaret vermelidir.
- Çocuğun çevresinde oynayabileceği eşyaların olması, evin ya da sınıfın çeşitli yerlerinde oynayabilmesi sağlanmalıdır. Yetersiz çevre koşullarının yaratıcılığı olumsuz etkilediği unutulmamalıdır.
- Çocuğun heyecanı, hevesi ile yetişkinin sınırlamaları arasında denge kurulmalıdır.
- Sorunların çözümünde, çocukla “Öyle olmaz, böyle olur.” gibi kesin konuşmalar yerine “Başka türlü nasıl yapabilirsin?” gibi açık uçlu öneriler getirilmeli, çözüm yolları tartışılmalıdır. Çocuğun özgür düşünmesine, deneme-yanılma ile problemlere çözüm bulmasına, ezbercilikten uzaklaşmasına yardımcı olunmalıdır.
- Bir işi gerçekleştirebilmesi için çocuğa cesaret verilmeli, imkân sağlanmalı, gerektiğinde yardımcı olunmalıdır.
- Çocuğa çevresini algılaması, gözlemlemesi ve bu gözlemlerini değerlendirmesi öğretilmelidir.
- Her şeye “evet” diyen bir çocuk yetiştirme anlayışına sahip eğitim sisteminin, çocuğun yaratıcılığını olumsuz yönde etkileyeceği unutulmamalıdır.
- Her yerde ve her zaman “mükemmel olmak” duygusundan uzaklaşılmalıdır.
- Eğer çocuk hazırsa, daha fazla şeyler öğrenmesine fırsat tanınmalıdır.
- Cinsiyet rollerinin aşırı ya da yanlış vurgulanmasının yaratıcılığı olumsuz etkilediği unutulmamalıdır.
- Çocuğun kendine güven duyması sağlanmalıdır.
- Kalabalık sınıflar, aşırı yüklü sınıf çalışmaları ve katı disiplin anlayışının çocukların yaratıcılığını engellediği unutulmamalıdır.
- Çocukta yaratıcılığın gelişmesi ve ortaya çıkması için çocuğun çocuk kitaplarıyla ve sanatla daha çok etkileşimde bulunması için fırsatlar yaratılmalıdır.
- Resim, müzik, oyun, dramatizasyon ve tiyatro etkinliklerinin çocukların ilgi ve yeteneklerinin ortaya çıkarılmasında önemli olduğu unutulmamalıdır.
- Çocukları sabırla dinlemeli, fikirlerini uygulayabilmeleri için onlara fırsatlar verilmelidir. Çünkü çocuklar yaptıkları ve düşündükleri şeyler hakkında sürekli yetişkinlerin desteğine ve düşüncelerine ihtiyaç duyarlar.
Kaynakça
Çağdaş Eğitim Dergisi, Cilt 1, sayı 9, s. 1624
Türkiye Üstün Yetenekli Çocuklar Kongresi Yayın Dizisi :
(Üstün Yetenekli Çocuklar Seçilmiş Makaleler Kitabı – Prof. Dr. Adnan Kulaksızoğlu, Doç. Dr. Ahmet Emre Bilgili, Mustafa Ruhi Şiirin)
SAK,U. (2011). Üstün Zekalılar Özellikleri Tanılanmaları Eğitimleri, Ankara, Maya Akademi